Nederland wil AI-koploper worden. Lees: we liggen hopeloos achter.

Het Nationaal AI Deltaplan is gelanceerd. Groot nieuws. Groots aangekondigd. 52 aanbevelingen. 4 hoofdstukken. Een epiloog vanuit 2035 waarin we terugblikken op hoe fantastisch alles is geworden.

Klinkt mooi.

Maar laten we even eerlijk zijn over waar we nu staan.

De diagnose is pijnlijk

Het rapport windt er geen doekjes om. Europa – heel Europa – bezit 5% van de wereldwijde AI-rekenkracht. De Verenigde Staten? 75%. Wij zijn het bijgebouwtje. Zij zijn het hoofdkantoor.

En Nederland binnen Europa? Onze nationale supercomputer Snellius telt 640 GPU's. Dat is wat we nu hebben. Niet wat we gaan bouwen. Wat we hebben.

Even voor de context: OpenAI heeft op dit moment toegang tot meer dan een miljoen GPU's. En ze bouwen meerdere nieuwe datacenters. Elk met een half miljoen chips van de volgende generatie.

Wij hebben er 640.

De geplande Groningse AI-fabriek, met een budget van 200 miljoen euro, zou naar verwachting zo'n 2.500 GPU's kunnen huisvesten. Mooie stap vooruit. Maar het is alsof je een fietsenwinkel opent terwijl de concurrentie vliegtuigfabrieken uit de grond stampt.

Het plan: ambitieus, maar realistisch?

Wat stelt het Deltaplan dan voor?

Een hele waslijst. Een staatssecretaris voor AI. Een Rijksdienst voor AI Strategie. Speciale AI-rekenzones waar datacenters versneld kunnen worden gebouwd. Massale investeringen in energie-infrastructuur. Een Nationaal AI Impact Instituut dat de maatschappelijke effecten monitort. Een Nederlands ELLIS Instituut om toponderzoekers aan te trekken. NADI – een soort Nederlands DARPA voor risicovolle innovatie.

De intentie is goed. De urgentie is terecht. De vraag is: gaat het snel genoeg?

Want hier zit het probleem. Het rapport erkent dat onze vergunningsprocedures traag zijn. Dat netaansluitingen jaren duren. Dat ons energienet nu al overbelast is. Dat toptalent vertrekt naar Amerika omdat daar de uitdagingen zijn.

De oplossing? Meer coördinatie. Meer overleg. Meer plannen.

Ondertussen trainen anderen de modellen die straks bepalen hoe de wereld werkt.

De adoptie-kloof: hier wordt het persoonlijk

Los van de grote infrastructuurverhalen zit er een pijnlijker waarheid in het rapport. Nederland loopt achter in AI-adoptie. Niet omdat we de technologie niet hebben. Maar omdat we hem niet gebruiken.

Het plan noemt het letterlijk: "een hoog gehalte aan scepsis en gebrek aan kennis."

Herkenbaar?

Wij zien het dagelijks. Mediabedrijven die weten dat AI belangrijk is. Die er vergaderingen over houden. Die pilots opstarten. Maar die het niet integreren in hun dagelijkse werk.

Het blijft hangen in de experimenteerfase. Terwijl de technologie om repetitief werk te automatiseren – vertalen, opmaken, controleren, distribueren – er gewoon is.

Het Deltaplan wil dat alle docenten, politici en ambtenaren worden bijgeschoold in AI. Goed idee. Maar waarom wachten op een overheidsprogramma? De kennis is beschikbaar. De tools zijn toegankelijk. De enige barrière is de beslissing om te beginnen.

Voor media: eindelijk erkenning (en een waarschuwing)

Hier wordt het interessant voor onze sector.

Hoofdstuk 4.4 gaat specifiek over media. En de boodschap is helder: jullie content is de brandstof waarop AI draait. Modellen trainen op jullie artikelen, jullie archieven, jullie jarenlange journalistieke werk. En jullie zien er vrijwel niks van terug.

Het plan pleit voor een licentiemodel. Denk Buma/Stemra, maar dan voor AI-training. Een collectieve organisatie, gerund door de sector zelf, die ervoor zorgt dat makers en uitgevers eerlijk worden gecompenseerd wanneer hun werk wordt gebruikt.

Klinkt logisch. Klinkt eerlijk. Klinkt als iets dat er allang had moeten zijn.

Maar. En hier komt het.

Er zit een voorwaarde aan. Om die waarde te claimen, moet je je data op orde hebben. Je moet weten wat je hebt. Waar het staat. In welk formaat. Met welke rechten. Je moet, in het jargon van het rapport, "AI-ready" zijn.

En daar wringt de schoen bij de meeste mediabedrijven.

Archieven verspreid over twintig systemen. Metadata die nergens op slaat. Content die juridisch van jou is, maar praktisch onvindbaar. Workflows die zijn ontworpen voor print en web, niet voor AI-integratie.

Het Deltaplan belooft een eerlijker speelveld. Maar alleen voor wie klaar is om het veld op te stappen. De rest kijkt toe terwijl anderen de waarde van hun content incasseren.

Het S-woord: Soevereiniteit

Een woord dat door het hele rapport loopt als een rode draad: soevereiniteit. Baas in eigen huis. Niet afhankelijk van Amerikaanse en Chinese techbedrijven die bepalen welke AI-systemen beschikbaar zijn, hoe ze werken, en wat ze kosten.

Het rapport waarschuwt: "Zonder eigen infrastructuur en technologie vloeit ons verdienvermogen weg naar het buitenland en verliezen we grip op systemen die onze maatschappij vormgeven."

Terecht.

Maar wat betekent dat in de praktijk?

Het betekent niet: geen AI gebruiken tot we een Nederlands alternatief hebben. Want dan wachten we tot de zon uitdooft. De realiteit is dat de beste modellen voorlopig uit Amerika komen. En die negeren is jezelf in de voet schieten.

Het betekent wel: AI gebruiken op jouw voorwaarden. Met controle over je data. Met transparantie over hoe beslissingen tot stand komen. Met een mens die de eindregie houdt.

Human-in-the-loop, noemen we dat. Niet omdat het hip klinkt. Maar omdat het de enige manier is om grip te houden op systemen die sneller rekenen dan wij kunnen denken.

Het Deltaplan pleit voor "transparante oplossingen" en waarschuwt voor "black boxes waar data in verdwijnt." Precies. Maar dat vraagt om bewuste keuzes bij de implementatie. Niet om afwachten tot de overheid het regelt.

De olifant in de kamer

Laten we eerlijk zijn over wat dit plan is en wat het niet is.

Het is een visiedocument. Een routekaart. Een verzameling aanbevelingen die nog moeten worden omgezet in beleid, budget en actie. De schrijvers erkennen dat zelf: het is geschreven in opdracht van het Ministerie van Economische Zaken, met input van meer dan zestig experts.

Maar een rapport is geen realiteit.

De overheid kan infrastructuur bouwen. Subsidies uitdelen. Regels maken. Maar de echte transformatie gebeurt in bedrijven. In redacties. Op werkvloeren waar mensen elke dag besluiten of ze dat nieuwe AI-ding gaan uitproberen of niet.

En daar zit het échte probleem.

Nederland is niet slecht in AI omdat we dom zijn. We zijn slecht in AI omdat we voorzichtig zijn. We willen eerst zien dat het werkt. Bij de buren. In een pilot. In een rapport met 52 aanbevelingen en een epiloog vanuit de toekomst.

Ondertussen bouwen anderen.

De fictieve terugblik

Het rapport eindigt met een creatieve exercitie: een "terugblik vanuit 2035" waarin alles goed is gekomen. Robots helpen in de zorg. Zelfrijdende auto's hebben het aantal verkeersslachtoffers met 90% verminderd. Nederlandse startups gaan naar de beurs. Burgerberaden adviseren de overheid over AI-ethiek.

Het is een mooi toekomstbeeld. Inspirerend zelfs.

Maar het is ook een risico.

Want het suggereert dat we tien jaar hebben. Dat we kunnen plannen, coördineren, afstemmen, en dan rustig de vruchten plukken.

De werkelijkheid is dat AI zich niet houdt aan beleidsagenda's. De modellen van volgend jaar zijn krachtiger dan die van nu. De toepassingen die over twee jaar standaard zijn, bestaan vandaag misschien nog niet eens.

Wachten op 2035 is geen strategie. Het is capitulatie in slow motion.

Wat nu?

Het Nationaal AI Deltaplan is een startschot. Luid. Duidelijk. Met de juiste urgentie en een eerlijke diagnose van waar we staan.

Maar een startschot is geen finish.

Voor mediabedrijven is de vraag simpel: wacht je tot Den Haag de infrastructuur bouwt, de regels maakt, en het licentiemodel optuigt? Of begin je vandaag met wat je zelf kunt doen?

Je data op orde brengen. Je workflows AI-ready maken. Je mensen trainen. Experimenteren met tools die er nu zijn, niet die er over vijf jaar komen.

De bedrijven die in 2035 nog relevant zijn, maken nu de keuzes die dat mogelijk maken. Niet omdat een rapport het zegt. Maar omdat de markt niet wacht.

Welkom in de AI-transitie.

Het volledige rapport staat op aiplan.nl. Leesvoer voor het weekend. Of voor de volgende directievergadering waarin iemand vraagt: "Moeten wij hier niet iets mee?"

Ja. Dat moeten jullie. En nee, je hoeft niet te wachten tot de overheid het voor je regelt.

Vragen of feedback? Altijd welkom. Dit onderwerp is te belangrijk voor stilte – en te urgent voor nog een pilot.